Deprem ve İlk Yardım

17 Ağustos 1999 tarihinde İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Yalova, Bolu, Eskişehir ve Bursa illerinde meydana gelen 7.4 büyüklüğündeki Marmara depremi ile 12 Kasım 1999 tarihinde Bolu’da yaşanan 7.2 büyüklüğündeki deprem, büyük kayıplara yol açmıştır. 2011 yılında, Türkiye’nin Van ilinin Erciş ve Van ilçelerinde meydana gelen bir deprem büyük yıkıma ve can kaybına neden oldu. Deprem, 23 Ekim 2011 tarihinde yerel saatle 13:41’de meydana geldi. 7,2 büyüklüğünde olduğu tahmin edilen deprem, yaklaşık 20 saniye sürdü, Van’da ise çeşitli mahallelerde ve yerleşim alanlarında büyük hasarlar meydana geldi. Deprem sonucunda resmi rakamlara göre 601 kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı ve on binlerce kişi evsiz kaldı. 2023 Kahramanmaraş depremleri ya da 2023 Türkiye-Suriye depremleri, 6 Şubat 2023’te dokuz saat arayla meydana gelen, merkez üsleri sırasıyla Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan, 7,8 ve 7,5 büyüklüklerindeki iki deprem. Depremler sonucunda Türkiye’de resmî rakamlara göre en az 50 bin 783, Suriye’de ise en az 8 bin 476 kişi hayatını kaybetti ve toplam 122 binden fazla kişi ise yaralandı. Depremlerin ardından büyüklüğü 6,7’e kadar varan 38 binden fazla artçı sarsıntı gerçekleşti.

Bu afetler, Türkiye’de afet yönetimi konusunda daha iyi eğitim, hazırlık ve planlama gerektiğini açıkça ortaya koymuştur. Ayrıca, Anadolu’daki aktif fay hatları nedeniyle ülkemizin önemli bir bölümü deprem riski altındadır. Bu durum, afet yönetimi konusunda daha iyi bir eğitim, hazırlık ve planlamanın gerekliliğini vurgulamaktadır.

Büyük yıkımlara neden olabilen afetler, devlet görevlileri, sivil toplum örgütleri ve toplumun geneli için afetler ve afet yönetimi konusunda eğitim ve öğretimin önemli olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla, toplumumuzun yanlış inançlardan ve duygusal saplantılardan arınması ve afetler ve acil durum yönetimi konularında tutum ve davranışlarında köklü değişikliklere yönelmesi için bir eğitim ve öğretim ihtiyacı vardır.

Bu sayede ülkemiz, bir afet sonrası yıkım ve iyileştirme döngüsünden çıkabilir. Bu amaçla, modern afet yönetiminde olduğu gibi, kriz yönetimi yerine risk yönetimi, kayıp ve zarar azaltma, hazırlık, tahmin ve erken uyarı çalışmalarına odaklanmalıdır. Bu nedenle, “insanlarımızı enkaz altından nasıl kurtarabiliriz?” düşüncesi yerine, “insanlarımız enkaz altında kalmamalı!” düşüncesiyle hareket etmek önemlidir.

Acil Durum Veri Tabanı (EM-DAT), Belçika merkezli Afetlerin Epidemiyolojisi Araştırma Merkezi (The Centre for Research on the Epidemiology of Disasters – CRED) adlı bir kar amacı gütmeyen kuruluşun uluslararası veri tabanlarından biridir. EM-DAT’in temel amacı, ulusal ve uluslararası düzeyde insani yardımı desteklemek, afet hazırlığı için karar vericileri organize etmek ve kırılganlığı ve öncelikleri değerlendirmek için nesnel bir temel sağlamaktır. EM-DAT, doğal ve insan kaynaklı afetlere yönelik 115 yıllık evrensel veriyi ücretsiz olarak sunmaktadır.

EM-DAT veri tabanına göre, bir olayın afet olarak kabul edilebilmesi için en az 10 kişinin ölmesi, en az 100 kişinin etkilenmesi, olağanüstü hal ilan edilmesi ve ilgili devlet tarafından uluslararası yardım çağrısı yapılması gibi kriterlerden en az birinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir. EM-DAT veri tabanı, Birleşmiş Milletler (BM) kuruluşları, sivil toplum örgütleri, sigorta şirketleri, araştırma kuruluşları ve medya gibi çeşitli kaynaklardan elde edilen verilerin çaprazlamasıyla derlenmektedir (EM-DAT 2017).

EM-DAT veri tabanı, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde 1923-2016 yılları arasında toplam 313 afet olduğunu ortaya koymuştur. Bu afetlerin %51,1’i (160 olay) doğal afetlerden kaynaklanırken, %48,9’u (153 olay) teknolojik afetlerdir. Doğal afetlerin %95,4’ü ani gelişen, %4,6’sı ise yavaş gelişen afetlerdir. Afetler, alt gruplarına göre incelendiğinde %35,8’i ulaşım kazası, %28,4’ü jeofiziksel ve %13,1’i hidrolojik alt grubunda yer almaktadır.

Toplam afetlerde yaşanan can kaybı ise 91.797’dir. Depremler %24,3’lük oranlarıyla (76 olay) tüm afetlerin en yüksek oranda gerçekleşmiştir, ardından yol kazaları %20,8’lik oranla (65 olay), sel baskınları %13,1’lik oranla (41 olay), deniz kazaları %9,6’lık oranla (30 olay) ve patlamalar %5,8’lik oranla (13 olay) sıralanır. Daha sonra kitle hareketi, fırtına, hava kazası ve salgın gibi afet türleri gelir.

Depremler tüm afetlerin %24,3’ünü oluşturmasına rağmen doğal afetlerin %47,5’ini oluşturur. En fazla afet 2004 yılında gerçekleşmiştir, en yüksek ölüm oranı ise 1939 yılında yaşanmıştır. 1939 yılındaki yüksek ölüm oranı, Erzincan Depremi’nin yol açtığı can kaybıyla ilişkilendirilir ve Türkiye’deki tüm afetlerde yaşanan can kayıplarının %36’sına denk gelir. İkinci en yüksek can kaybı ise 17.127 kişinin hayatını kaybettiği Gölcük Depremi ile 1999 yılında gerçekleşmiştir.

Afetler dönemlere göre incelendiğinde, düzenli bir artış gözlenirken, 1980-1998 dönemine kadar yaşanan can kayıplarında düzenli bir düşüş, bu dönemin sonunda ise yeniden artış görülmektedir. Toplam can kaybının %90’dan fazlasını oluşturan toplamda 82.574 can kaybı depremlerden kaynaklanmaktadır. Gerçekleşen tüm depremlerin %80,3’ü ölümlü olup, ölümlü depremlerin %20’sinden fazlasında en az 1.000 kişi yaşamını yitirmiştir.

Afet başına ölümler incelendiğinde, depremlerin hala en yüksek ölüm sayısına neden olduğu görülmektedir. Depremler, gerçekleşme başına 1.087 ölümle ilk sırada yer almaktadır. Onu takip edenler ise sırasıyla çeşitli kazalar-yangın, salgın, çeşitli kazalar-patlama ve uçak kazası gelmektedir. Bu afet türlerinin gerçekleşme başına neden olduğu ölüm sayıları sırasıyla 301, 77, 61 ve 55’tir. 1923-1941 döneminde meydana gelen afetlerin tamamını depremler oluştururken, sonraki dönemlerde bu oran sırasıyla %73,7, %45,7 ve %15,2’ye düşmüştür.

Ancak, 1999-2016 döneminde depremlerin oranı yeniden %16,8’e yükselmiştir. Doğal afetlerin ise 1923-1941 döneminde meydana gelen afetlerin %100’ünü oluşturduğu görülmektedir. Ancak, sonraki dönemlerde bu oran sırasıyla %94,8; %80,0; %41,3’e düşmüştür. 1999-2016 döneminde ise doğal afetlerin oranı tekrar %43,5’e yükselmiştir. Ulaşım kazaları ise ilk olarak 1980-1998 döneminde önemli bir yoğunluğa ulaşmış ve bu yükseliş bir sonraki dönemde de devam etmiştir.

DEPREM

Deprem, yeryüzünün derinliklerindeki kayaların ani ve hızlı bir şekilde yer değiştirmesi sonucunda meydana gelen bir doğal olaydır. Bu olay, yüzeydeki kırılmaları ve zeminin güçlü titreşimlerini beraberinde getirir, bu da binaların çökmesine, can ve mal kaybına neden olur. Depremler aynı zamanda yangınlara, tsunamilere, heyelanlara ve çığlara da yol açabilir. Büyük depremler genellikle heyelanları, çığları, ani selleri, yangınları ve devasa, yıkıcı okyanus dalgalarını (tsunamileri) tetikleyebilir. Depremler sıklıkla artçı sarsıntılarla devam eder, bu da daha fazla hasara ve psikolojik stresin artmasına neden olabilir. Depremler ani ve yıkıcı olabilir ve genellikle önceden uyarılmadan meydana gelir. Depremler Richter Ölçeği kullanılarak ölçülür; en yıkıcı etkiler 6. Seviye ve üzerindeki depremlerde görülür, özellikle depremin merkez üssü yoğun nüfuslu bölgelerde bulunuyorsa. Depremler travmaya, boğulmaya, toz solunmasına (akut solunum sıkıntısı) ve çevresel etkilere (örneğin hipotermi) yol açabilir. Ayrıca, binaların ve altyapının ciddi şekilde tahrip olması veya maruz kalması sonucunda yüksek ölüm oranlarına neden olabilir.

Afet Potansiyel Risklerini Anlama

Türkiye, Avrasya Jeolojik Plakası üzerinde bulunması nedeniyle tarih boyunca birçok büyük ölçekli deprem yaşamış bir ülke olup, deprem riskine sahip bölgelerdeki toplam yüzey alanı ülkenin %92’sini, toplam nüfusun ise %95’ini kapsamaktadır. Üzülerek belirtmek isterim ki, sanayi merkezlerinin %75’i de bu deprem riskli bölgelerde konumlanmaktadır. Ayrıca, arazinin %53’ü, nüfusun %50’si ve sanayinin %15’i sürekli olarak birinci ve ikinci derece riskli bölgelerde bulunmaktadır ve bu bölgeler her zaman şiddetli bir deprem riski taşımaktadır. Türkiye’nin resmi deprem tehlike haritasına göre bu durum acı bir gerçektir.

Türkiye’nin deprem bölgesi haritası, Afet işleri genel müdürlüğü çalışmasında sunulmuştur. Bu haritaya göre Türkiye’nin yüzey alanının yaklaşık yarısı yüksek deprem riski altındadır ve nüfusun yaklaşık yarısı en yüksek veya yüksek riskli bölgelerde yaşamaktadır. Türkiye’nin uzun yazılı tarihi, son bin yıl içinde birçok yıkıcı depremin tanıklığını içermektedir. Büyüklükleri 7.0 veya üzeri olan yaklaşık 100 deprem Türkiye’de gerçekleşmiştir. Ayrıca M.S. 342’den bu yana 10.000’den fazla can kaybıyla sonuçlanan 14 deprem yaşanmıştır. Bu nedenle Türkiye, depremler nedeniyle önemli can ve mal kayıpları yaşayan ülkeler arasında yer almaktadır. Geçen yüzyılda Türkiye’de meydana gelen 80 büyük depremde 80.000’den fazla insan hayatını kaybetmiştir. En önemli olaylar 17 Ağustos 1999 ve 12 Kasım 1999 tarihlerinde meydana gelen, sırasıyla 7.4 ve 7.2 büyüklüğündeki depremlerdir. Resmi verilere göre, depremler 18.373 ölüm ve 48.901 yaralanmaya neden olmuş, ayrıca 311.693 konut birimi ve 46.538 iş birimi gibi önemli altyapı yapıları çökmüş veya ağır hasar görmüştür. 2023 Kahramanmaraş merkezli deprem, Türkiye ve Suriye’nin yanı sıra Lübnan, Kıbrıs, Irak, İsrail, Ürdün, İran ve Mısır’ın da yer aldığı geniş bir coğrafyada hissedildi. İki büyük deprem, yaklaşık 350.000 km2 (140.000 mil kare) alanda Almanya’nın toplam yüz ölçümü kadar bir bölgede hasara yol açtı ve Türkiye nüfusunun %16’sını oluşturan 14 milyon kişiyi etkiledi. Türkiye’de en az 35 bin 355 bina yıkıldı. Bu etkiler, Türkiye’nin sanayi ve ekonomi merkezi dahil olmak üzere yaklaşık 30.000 km2’lik bir alanda hissedilmiştir.

Depremlerde korunma yöntemleri aşağıdaki adımlarla özetlenebilir:

1. Çök-Kapan-Tutun: Deprem sırasında sağlam bir yere çökün, başınızı ve boynunuzu kollarınızla koruyarak kapanın, ardından sağlam bir şeye tutunun.
2. Hasarlı Binalardan Uzaklaşın: Hasarlı bir binadaysanız hızla dışarı çıkın ve binadan uzaklaşın. Hasarlı binalara girmeyin, güvenli bir alana gidin.
3. İletişim Yöntemleri: Eğer kapanırsanız, bir mesaj göndermek için boruya veya duvara vurun, ıslık çalın veya başka bir iletişim yöntemi kullanın. Yaralanmanız durumunda, kurtarıcıların sizi bulabilmesi için dikkat çekici işaretler yapın.
4. Acil Durum Bilgilerini Takip Edin: Güvende olduğunuzda, yerel haber raporlarındaki acil durum bilgilerine dikkat edin. Pille çalışan radyo, TV, sosyal medya veya cep telefonu metin uyarıları gibi kaynaklardan talimatlar alın.
5. Temizlik ve Güvenlik: Temizlik yaparken dikkatli olun ve koruyucu giysiler giyin. Uzun kollu gömlek, uzun pantolon, iş eldivenleri ve sağlam, kalın tabanlı ayakkabılar gibi koruyucu ekipmanları kullanın.
6. Çalışmalar ve Provalar: Deprem anında nasıl korunulacağını öğrenmek için ailece, sınıfça veya çalışma arkadaşlarınızla provalar yapın. Bu, reflekslerinizi geliştirerek doğru davranışlarda bulunmanıza yardımcı olacaktır.

Bu korunma yöntemleri, deprem anında sarsıntıların etkisini en aza indirmek ve kişisel zararları azaltmak için önemlidir. Ancak, her durumda güvenliği sağlamak için yerel yetkililerin talimatlarını ve binaların tahliye planlarını takip etmek önemlidir. Ayrıca, deprem hazırlığı kapsamında acil durum çantaları, su ve gıda stokları gibi önlemler almak da önemlidir.

Bu yöntemler, deprem sonrası güvenliğin sağlanması ve zararların en aza indirilmesi için önemlidir. Özellikle Çök-Kapan-Tutun öğretisinin yaygınlaştırılması ve provaların yapılması, insanların doğru hareket etme reflekslerini geliştirmesine yardımcı olur. Bu bilinçlendirme çalışmaları, yetişkinlerin ve çocukların deprem anında kendilerini koruyabilmesi için büyük önem taşır.

İLK YARDIM

İlk yardım, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda hayatın kurtarılması veya durumun kötüye gitmesinin önlenmesi amacıyla olay yerinde, mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamalardır. İlk yardım, herkesin olayın olduğu yerde bulabildiği malzemeleri kullanarak hayat kurtarıcı müdahaleler yapabilmesini içerir.

Acil tedavi ise tıbbi müdahalelerin doktor ve sağlık personeli tarafından yapıldığı acil tedavi ünitelerinde gerçekleştirilen müdahalelerdir.

İlk yardım ve acil tedavi arasındaki fark, acil tedavinin ehliyetli kişilerce gerekli donanımla yapılan müdahaleler olduğu halde, ilk yardımın ise eğitim almış herkesin olay yerinde bulunan malzemeleri kullanarak yaptığı hayat kurtarıcı müdahaleler olduğudur.

İlk yardım eğitimi, insanlara acil durumlarda ne yapacaklarını öğreten uluslararası bir halk eğitimi programıdır. İlk yardım eğitimi, mağdurlara yardım etme, arama ve kurtarma tekniklerini öğrenme ve hayat kurtarma becerilerini geliştirme amacı taşır. Deprem gibi doğal afetlerde kurtarma faaliyetlerini yürütmek için eğitimli ve bilinçli gönüllülere ihtiyaç duyulur. Ayrıca, felaketlerin ardından ortaya çıkan sosyal organizasyonlara destek vermek ve acil durumda eğitimli gönüllülerin devlet kurumlarına katkı sağlaması önemlidir. Bu nedenle, acil durumlardaki eğitimli gönüllülerin sayısını artırmak ve acil çalışmalara daha fazla dikkat ve destek vermek gerekmektedir.

Afetlerde İlk Yardım ve Temel İlkeler

Doğal afetlerde özellikle depremler ve çeşitli yaralanmalar durumunda, tıbbi müdahale ve ilk yardım uygulamaları hayati öneme sahiptir. İlk 60 dakika içinde yapılan doğru ve etkili müdahaleler, yaralıların yaşamını kurtarmak için büyük önem taşır. Bu ilk 60 dakika, “altın saat” olarak adlandırılır.

Özellikle acil havayolu açılması ve solunum desteği gerektiren durumlarda ise bu süre birkaç dakika ile sınırlıdır. Bu nedenle, toplumun genelinde sağlık bakım profesyonelleri dışında kalan herkesin ilk yardım konusunda bilgilendirilmesi önemlidir. Aslında her birey, kendi bilgi ve yetenekleri doğrultusunda “Afetlerde İlk Yardım Gönüllüsü” olarak hareket edebilir.

Önemli olan, yaşamı sona erdiren veya sakatlığa yol açan müdahalelerde bulunmamak ve doğru bilgilere sahip olmaktır. Bu nedenle, ilk yardımın temel ilkeleri ve uygulamaları konusunda bilgi sahibi olmayan bireylerin, sağlık çalışanı olsun ya da olmasın, herhangi bir müdahalede bulunmaması hayati önem taşır.

İlkyardımın öncelikli amaçları şunlardır:

1. Hayati tehlikenin ortadan kaldırılması: İlkyardım, öncelikle hayati tehlikenin bulunduğu durumlarda müdahale etmeyi amaçlar. Bunun için öncelikle yaralı veya hasta kişinin güvenliğinin sağlanması gerekir. Örneğin, tehlikeli bir ortamda yaralıyı güvence altına almak veya kanama kontrolü yapmak gibi adımlar hayati tehlikeyi azaltır.
2. Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesinin sağlanması: İlkyardım, yaralı veya hastanın yaşamsal fonksiyonlarının sürdürülmesine yönelik müdahaleleri içerir. Bunlar arasında solunum yolunun açılması, solunumun desteklenmesi, kan dolaşımının sağlanması ve kanama kontrolü gibi önlemler yer alır. Bu şekilde, kişinin hayati fonksiyonları devam ettirilir.
3. Hasta/yaralının durumunun kötüleşmesinin önlenmesi: İlkyardım, hasta veya yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek için müdahalelerde bulunur. Örneğin, enfeksiyon riskini azaltmak için yaralı bölgenin temizlenmesi, stabilizasyon sağlamak için kırıkların tespit edilmesi ve desteklenmesi gibi adımlar alınır.
4. İyileşmenin kolaylaştırılması: İlkyardım, hastanın veya yaralının iyileşme sürecini desteklemeyi amaçlar. Bunun için yara bakımı, enfeksiyon önleme, ağrı yönetimi gibi önlemler alınır. Ayrıca, hastanın rahatlatılması, sakinleştirilmesi ve psikolojik destek sağlanması da iyileşmeyi kolaylaştırır.

Bu amaçlar doğrultusunda ilkyardım, olay yerinde yapılacak acil müdahalelerin en etkili ve doğru şekilde gerçekleştirilmesini sağlar.

İlkyardımın hedef girişimleri, yaralı veya hastanın durumuna bağlı olarak aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

1. Havayolunu açmak ve rahat solunum yapılmasını sağlamak: Solunum yollarının açılması, yaralı veya hastanın solunumunu kolaylaştırmak için önemlidir. Eğer havayolu tıkanmışsa, yapay solunum veya Heimlich manevrası gibi müdahalelerle havayolu açılır.
2. Kalp atımının olmadığı durumda, kalp masajı yapmak: Kalp durması veya kalp atımının olmadığı durumlarda kardiopulmoner resüsitasyon (CPR) uygulanır. Kalp masajı ve suni solunum kombinasyonu ile kalbin yeniden çalıştırılması hedeflenir.
3. Kanamayı durdurmak: Kanamaların kontrol altına alınması, yaralıda kan kaybını önlemek için önemlidir. Basınç uygulama, sargılar veya tamponlar kullanarak kanamalar durdurulur.
4. Yaralının şoka girmesini önlemek: Şok durumunda, vücudun organlara yeterli oksijen ve kan akışını sağlamak önemlidir. Yaralıya uygun pozisyon verilerek (genellikle yatay ve bacaklar kaldırılmış şekilde) dolaşım desteklenir.
5. Yaraları sarmak: Yaralarda enfeksiyon riskini azaltmak ve iyileşmeyi desteklemek için yara bakımı yapılır. Temiz bir bez veya bandaj ile yaralar sıkıca sarılır.
6. Kırık ve çıkıkları hareketsiz hâle getirmek: Kırık veya çıkıkların hareket etmesini önlemek için, yaralının hareketsiz hale getirilmesi gerekir. Şişlik veya ağrıyı azaltmak için alçı veya splint gibi immobilizasyon yöntemleri kullanılır.
7. Yaralıyı uygun pozisyona getirmek: Yaralının rahat ve güvenli bir pozisyonda olması önemlidir. Omurga yaralanmalarında veya solunum zorluğu olan durumlarda, uygun pozisyon verilerek yaralının durumu desteklenir.
8. Beden sıcaklığını korumak: Soğuk hava veya hipotermi riski durumunda, yaralının beden sıcaklığını korumak için uygun giysiler ve battaniyeler kullanılır.
9. Haberleşmeyi sağlayarak yaralının hızla sağlık kuruluşuna sevk edilmesini sağlamak: Olay yerinde veya acil durumlarda, yaralının hızla uygun sağlık kuruluşuna ulaştırılması önemlidir. İletişim araçları kullanılarak yardım talep edilir ve sağlık ekiplerine doğru bilgi aktarılır.

Bu hedef girişimler, ilkyardımın temel prensipleri ve uygulamaları arasında yer alır ve acil durumlarda yaralı veya hastanın hayatını kurtarmaya veya durumunun kötüleşmesini önlemeye yönelik adımlardır.

İlkyardımın temel uygulamaları Koruma

Bilgilendirme, Kurtarma (KBK) olarak ifade edilir. İşte bu uygulamaların detayları:

1. Koruma: Koruma uygulaması, olay yerinde güvenli bir ortam oluşturmayı ve kaza sonuçlarının ağırlaşmasını önlemeyi amaçlar. Bu aşamada aşağıdaki adımlar takip edilir:

• Olay yerine varıldığında, kendi güvenliğiniz için dikkatli olun ve tehlikeleri değerlendirin.
• Eğer olay yerinde tehlikeli maddeler varsa, güvenli bir bölgeden olay yerine müdahale edin.
• Elektrik hatlarının, sızıntı yapan gaz veya yakıt hatlarının, çöken yapıların veya diğer tehlikelerin olup olmadığını kontrol edin.
• Mümkün olduğunca çok sayıda kişinin olay yerinden uzaklaşmasını sağlayın ve olay yerini güvenli hale getirmek için önlemler alın.

2. Bildirme: Bildirme uygulaması, olayın veya kaza durumunun hızlı bir şekilde yardım kuruluşlarına bildirilmesini içerir. Bu adımları takip ederek bildirme yapabilirsiniz:

• 112 acil telefon numarasını arayarak veya diğer uygun iletişim yöntemlerini kullanarak olayı yetkililere bildirin.
• Olay yerine en yakın acil yardım ekiplerinin sevk edilmesini talep edin.
• Yetkililere olayın yerini, meydana gelen durumu ve varsa yaralıların durumunu doğru ve açık bir şekilde aktarın.

3. Kurtarma: Kurtarma uygulaması, olay yerindeki yaralı veya mağdurların güvenli bir şekilde kurtarılmasını içerir. Bu aşamada aşağıdaki adımlar takip edilir:

• Yaralıları veya mağdurları tehlikelerden uzaklaştırın ve güvenli bir bölgeye taşıyın.
• Eğer yaralılar hareketsiz ise boyun ve omurga yaralanmalarını önlemek için dikkatli bir şekilde taşıma yapın.
• Temel yaşam desteği veya ilkyardım müdahalesi gereken durumları belirleyin ve gerekli müdahaleleri yapın.
• Yaralıların durumunu sürekli olarak izleyin ve sağlık kuruluşlarına hızla sevk edilmelerini sağlayın.

Bu temel uygulamalar, ilkyardım eğitimi alan bir bireyin olay yerinde doğru ve etkili bir şekilde hareket etmesini sağlar. KBK prensiplerine uygun olarak, öncelikle kendi güvenliğinizi sağlayarak koruma önlemlerini alır, ardından olayı yetkililere bildirir ve son olarak yaralıların güvenli bir şekilde kurtarılmasını sağlarsınız. Bu temel uygulamalar, ilkyardımın etkili bir şekilde gerçekleştirilmesinde büyük önem taşır.

Solunum ve Kalp Durması

Solunum ve dolaşım işlevi, canlıların yaşamını sürdürmede büyük önem taşır. Solunum durması, çeşitli nedenlerle solunum hareketlerinin durması sonucunda vücudun oksijen ihtiyacını karşılayamaması durumudur. Bu durumda, yapay solunumun derhal başlatılmaması halinde kısa sürede kalp durması ortaya çıkabilir. Bilinci kapalı olan bir bireyde meydana gelen kalp durması, büyük arterlerden (atar damarlarından) nabız alınamaması anlamına gelir. Havayolunun açılması, solunumun sağlanması ve dolaşımın devam ettirilmesi, ilk yardım uygulamalarında öncelikli hedeflerdir. Bu nedenle solunum ve kalp durmasının belirtilerinin ve bulgularının bilinmesi ve erken dönemde tanılanması büyük önem taşır.

Solunum durması, aşağıdaki belirtilerle kendini gösterebilir:

• Kişinin göğsünün hiç hareket etmemesi veya çok zayıf hareket etmesi
• Solunum sesinin duyulmaması veya çok zayıf olması
• Dudağın veya cildin soluk veya mavimsi renk alması
• Kişinin bilincinin kapalı olması veya cevap vermemesi

Kalp durması ise aşağıdaki belirtilerle kendini gösterebilir:

• Nabız alınamaması (büyük arterlerden)
• Kişinin bilincinin kapalı olması veya cevap vermemesi
• Derin ve etkisiz solunum (veya solunumun tamamen durması)
• Dudağın veya cildin soluk veya mavimsi renk alması

Bu belirtiler solunum ve kalp durmasının erken dönemde tanınması için önemlidir. Eğer bir kişide solunum veya kalp durması olduğunu düşünüyorsanız, hemen yardım çağırın ve yapay solunum (solunum durması) veya kalp masajı (kalp durması) gibi ilkyardım müdahalelerine başlayın. Solunum ve kalp durmalarında erken müdahale, kişinin hayatta kalma şansını önemli ölçüde artırır. Bu nedenle solunum ve kalp durmasının belirtilerini bilmek ve hızlı bir şekilde uygun müdahaleleri yapmak yaşamsal önem taşır.

Afet durumlarında, ilkyardımın temel ilke ve uygulamalarına dikkat etmek, yaşam kurtarmada büyük önem taşır. İlk yardımın temel ilke ve uygulamalarını bilmek, afetzedeye etkili müdahalede bulunmak için gereklidir. İşte bazı temel ilke ve uygulamalar:

1. Güvenlik: Öncelikle kendi güvenliğinizi sağlayın. Olay yerindeki tehlikeleri değerlendirin ve güvenli bir çevre oluşturun. Müdahale ederken kendi güvenliğinizi tehlikeye atmayın.
2. Değerlendirme: Yaralının durumunu hızlı bir şekilde değerlendirin. Bilinçli mi, solunumu var mı, kanaması var mı gibi önemli bilgileri tespit edin.
3. Acil çağrı: Hemen acil yardım hattını (örneğin, 112) arayarak yardım isteyin. Yaralının durumunu ve olay yerini net bir şekilde bildirin.
4. Havayolu ve solunum: Yaralının havayolunu açın ve solunumunun devam ettiğinden emin olun. Eğer solunumu yoksa veya zorlanıyorsa, yapay solunum veya CPR (Kalp masajı) gibi solunum müdahalelerine başlayın.
5. Kanama kontrolü: Kanayan bir yaranın kanamasını durdurmak için basınç uygulayın ve gerekirse sargı veya bandaj kullanın. Kanama kontrolü sağlamak hayati öneme sahiptir.
6. Şok önleme: Yaralıyı şok durumuna düşmekten korumak için uygun pozisyonu sağlayın. Bunu yaparken yaralının vücut ısısını korumaya da dikkat edin.
7. Yaralanmaların hareketsizleştirilmesi: Kırık veya çıkık gibi yaralanmalarda, yaralının hareket etmemesi ve yaralanmanın daha da kötüleşmesini önlemek için hareketsizleştirme uygulayın.
8. İletişim ve sevk: Yaralının durumunu ve ihtiyaçlarını sağlık kuruluşuna bildirmek için iletişimi sağlayın. Gerekirse ambulans talep edin ve yaralının hızla sağlık kuruluşuna sevk edilmesini sağlayın.

Bu temel ilke ve uygulamaları dikkate alarak ilkyardım müdahalesi yapmak, yanlışlıkları önlemek ve yaralının durumunun ciddileşmesini engellemek için önemlidir. İlk yardım eğitimi alarak bu becerileri geliştirmek ve güncel bilgilere sahip olmak da önemlidir.

İlk yardım temel prensip ve uygulamaları: İlk yardımı gerçekleştiren birey;

ilk yardımın temel ilke ve uygulamaları içinde triyaj (ayırma) sistemi önemli bir yer tutar. Triage, sınırlı kaynakların kullanılarak çok sayıda yaralıya acil bakımın ulaştırılmasını sağlamak için tıbbi personel veya acil tıp çalışanları tarafından kullanılan bir sistemdir. Triage sistemi, hastaların acil yardım alması gereken öncelik sırasını, transport hızını ve hangi hastaneye sevk edileceğini belirlemek için kısa klinik değerlendirme yapmayı içerir.

Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde, itfaiye gibi kamu çalışanlarının da triyaj yapabildiği görülmektedir, ancak genellikle bu kurumlarda paramedik, acil tıp teknisyeni gibi sağlık personeli istihdam edilmektedir. Ülkemizde ise triyajın sadece sağlık çalışanları tarafından uygulanabilmesi daha yaygın bir uygulamadır.

Triage sistemi, acil durumda kaynakların etkin kullanılmasını sağlamak ve en çok ihtiyaç duyan hastaların öncelikli olarak tedavi edilmesini hedefler. Bu sistem, ilk yardımcıların olay yerindeki yaralıları hızla değerlendirerek aciliyet durumlarına göre kategorize etmelerine yardımcı olur. Böylece, kaynakların doğru bir şekilde dağıtılması ve tıbbi müdahalenin en etkin şekilde gerçekleştirilmesi sağlanır.

İlk yardım eğitimi alan herkesin triyaj konusunda bilgi sahibi olması önemlidir. Bu sayede, acil durumlarda doğru değerlendirme yapılabilir ve en kritik durumda olan hastalara öncelik verilebilir. Ancak unutulmamalıdır ki, triyaj sistemi en iyi sağlık çalışanları tarafından uygulanır ve profesyonel sağlık ekibinin yönlendirmeleri ve koordinasyonuyla gerçekleştirilir.

Hayat kurtarma zinciri nedir?

Hayat kurtarma zinciri dört halkadan oluşur ve ilkyardımcının görevi sınırlıdır.

İlk halka, sağlık kuruluşuna haber verilmesi ve erken tanı ve yardım çağırma sürecidir. Bu halka, kalp ve solunum durması belirtilerinin hızla belirlenmesini, bilinç durumunun değerlendirilmesini ve acil yardımın aranmasını içerir.

İkinci halka, olay yerinde temel yaşam desteği yapılmasıdır. Herkes, her yerde bilinci kapalı bir hasta veya yaralı ile karşılaşabilir. Olay yerinde kalp-akciğer canlandırmasının başlatılması, yaşamın kurtarılmasında önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, temel yaşam desteği becerilerini sağlık bakım profesyonelleri dışındaki bireylerin de bilmesi ve uygulayabilmesi önemlidir. Bu halkada hedef, toplumun genelinde bilgilendirmedir.

Üçüncü halka, erken defibrilasyon ve ambulans ekiplerince müdahaledir. Bu halka, hızlı ve düzensiz kalp atımının elektroşok dalgalarıyla normal ritme döndürülmesini ve ambulans ekiplerinin gerekli müdahaleleri yapmasını içerir.

Dördüncü halka, hastane acil servislerinde müdahaledir. Bu halkada, hastane acil servislerinde gerekli tıbbi müdahalelerin yapılması ve tedavi sürecinin başlatılması yer alır.

Özellikle üçüncü halka olan erken defibrilasyon konusunda, ilkyardım eğitimi almış bireylerin otomatik eksternal defibrilatör (OED) kullanım eğitimine katıldıysa uygulama yapabileceği belirtilir. Otomatik defibrilatörlerin halka açık ve kalabalık bölgelerde, ambulanslarda bulunması gereklidir ve sağlık bakım profesyonelleri olmayan bireylerin temel yaşam desteği kurslarında aldıkları eğitim sonucunda otomatik defibrilasyon uygulayabilmeleri desteklenir.

Hayat kurtarma zinciri, bir bütün olarak ele alındığında hızlı ve etkin bir şekilde sağlık hizmetlerine erişimi sağlar ve hayati tehlikede olan bireylerin yaşamını kurtarır. Her halkanın görevini yerine getiren ve koordineli bir şekilde çalışan sağlık profesyonelleri ve ilkyardımcılar, hayat kurtarma sürecinde önemli bir rol oynar.

İlkyardımın ABC’si nedir?

İlkyardımın ABC’si “Airway” (Hava Yolu), “Breathing” (Solunum) ve “Circulation” (Dolaşım) kavramlarını ifade eder. Bilinç kontrol edildikten sonra, bilinç kapalı bir kişiye yardım ederken aşağıdaki adımlar hızla değerlendirilmelidir:

A. Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi: Öncelikle, kişinin ağız ve boğazındaki engelleri kaldırmak için başını geriye doğru hafifçe eğerek hava yolunu açmalısınız. Herhangi bir yabancı cisim veya kusmuk varsa, temiz bir şekilde çıkarılmalıdır.

B. Solunumun değerlendirilmesi: Kişinin solunumunu kontrol etmek için “Bak-Dinle-Hisset” yöntemini kullanabilirsiniz. Göğsün yukarı ve aşağı doğru hareket edip etmediğini gözlemleyin, kulakla yaklaşarak solunum sesini dinleyin ve yanağınızı kişinin ağzına ve burnuna yaklaştırarak soluk alıp verip vermediğini hissedin. Eğer kişi solunum yapıyorsa, solunum yolunu açık tutmaya devam edin. Solunumu yoksa, solunum desteği (sunma) sağlamak için yapay solunum (CPR) uygulamasına başlamalısınız.

C. Dolaşımın değerlendirilmesi: Şah damarından (karotid arter) nabız alarak dolaşımın değerlendirilmesi yapılır. Şah damarının yan tarafına parmaklarınızı yerleştirin ve 5 saniye boyunca nabzı hissedin. Nabız yoksa veya çok zayıfsa, kalp masajına başlamalısınız.

Bu ABC ilkyardım prensipleri, hayati öneme sahip olan hava yolu, solunum ve dolaşımın değerlendirilmesini ve gerektiğinde müdahale edilmesini sağlar.

Sonuç

Afet durumlarında ve ilk yardım uygulamalarında bilgi ve beceri sahibi olmak, hayat kurtarmada büyük önem taşır. İlk yardım eğitimleri, toplumun her kesimine yayılmalı ve farklı yaş gruplarında erken dönemden itibaren verilmelidir. Yerel yönetimler tarafından kurslar düzenlenmeli, tatbikatlar yapılmalı ve çevrimiçi eğitimler sunulmalıdır.

Deprem gibi afet anlarında, yaralanmaların hızlı bir şekilde müdahale edilmesi gerekmektedir. Kanamalar, kafa ve omurga travmaları gibi durumlarda ilk yardımcılar, acilen müdahale etmeli ve yaralıyı kurtarmalıdır. Kanamanın durdurulması için basınç uygulanmalı, gerektiğinde turnike kullanılmalıdır. Omurga kırığı gibi durumlarda ise hareket ettirme yapılmamalıdır.

Ayrıca, afet mahallindeki birinin veya ilk yardım eğitimi almış bir gönüllünün yaralıya müdahale etmesi gerekebilir. Bu nedenle, temel yaşam desteği kursları ve otomatik eksternal defibrilatör (OED) kursları gibi eğitimler önemlidir. İlk yardımcılar, eğitim aldıkları konuları bilinçli bir şekilde uygulamalı ve gerektiğinde sağlık bakım profesyonellerine bilgi aktarmalıdır.

Son olarak, afet durumlarında iletişim, organizasyon ve takip önemlidir. İletişim imkanları kullanılarak yardım kuruluşlarına haber verilmeli ve yaralının en kısa sürede sağlık kuruluşuna ulaştırılması sağlanmalıdır. Yaralının kimliği ve değerli eşyaları koruma altına alınmalı ve hastane sevk süreci takip edilmelidir.

Afet ve ilk yardım eğitimleri, toplumun afetlere ve acil durumlara karşı bilgi, bilinç ve farkındalık düzeyini artırır. Sürekli eğitim ve tatbikatlarla bilgilerin hafızada kalıcılığı sağlanır ve afet anlarında doğru ve etkili müdahale yapma becerisi geliştirilir. Bu sayede toplumda afetlere hazırlıklı ve ilk yardım konusunda bilinçli bireylerin sayısı artar.